Özet

İklim değişikliği, tarımsal üretim sistemleri üzerinde derin etkiler oluşturan küresel bir krizdir. Endüstriyel tarım uygulamaları, yüksek enerji tüketimi ve kimyasal girdi kullanımı nedeniyle sera gazı salımlarının önemli bir kaynağıdır. Organik tarım ise, toprak sağlığını koruyarak karbonu toprağa geri kazandıran, enerji girdilerini azaltan ve biyoçeşitliliği destekleyen sürdürülebilir bir üretim modeli sunmaktadır. Bulgular, organik tarımın hem sera gazı emisyonlarını azaltmada hem de adaptasyon kapasitesini artırmada etkili bir araç olduğunu göstermektedir.

1. Giriş

İklim değişikliği, günümüzde gıda güvenliği, su kaynakları ve ekosistem sağlığı açısından insanlığın karşı karşıya olduğu en büyük çevresel tehdittir. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’ne (IPCC, 2021) göre, tarım sektörü küresel sera gazı emisyonlarının yaklaşık %23’ünden sorumludur. Bu emisyonların temel kaynakları arasında azotlu gübrelerin neden olduğu nitröz oksit (N₂O) salımları, metan (CH₄) üreten yoğun hayvancılık faaliyetleri ve tarımsal ormansızlaşma yer almaktadır. Organik tarım, kimyasal girdi kullanımını sınırlayan ve toprak ekosistemini merkeze alan bir üretim yaklaşımı olarak bu eğilimlere karşı sürdürülebilir bir alternatif sunar (Reganold & Wachter, 2016).

2. Organik Tarımın İlkeleri ve Temel Yaklaşımları

Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu (IFOAM, 2021), organik tarımın dört temel ilkesini sağlık, ekoloji, adalet ve özen olarak tanımlar. Bu ilkeler doğrultusunda organik tarım: Toprak biyotasını güçlendirir, kimyasal gübre ve pestisit kullanımını ortadan kaldırır, dönüşümlü ekim ve yeşil gübreleme yöntemleriyle verimliliği sürdürür, doğal ekosistemlerle uyumlu üretim sistemleri oluşturur. Bu yapısı, hem emisyonları azaltma hem de iklim değişikliğine uyum sağlama yönünden önemli avantajlar sunar.

3. Organik Tarımın İklim Değişikliğine Katkısı

3.1. Sera Gazı Emisyonlarının Azaltılması

Organik üretim sistemleri, sentetik azotlu gübreleri kullanmadıkları için nitröz oksit (N₂O) salımını azaltır. Ayrıca, enerji yoğun kimyasal girdilerin üretim sürecine ihtiyaç duymadığı için dolaylı CO₂ emisyonlarını da düşürür (Smith et al., 2019). Organik hayvancılıkta kullanılan mera bazlı sistemler, yem üretiminde daha az enerji gerektirir ve metan salımlarını kontrol altına alır.

3.2. Karbon Tutma ve Toprak Sağlığı

Toprak, atmosferdeki karbonun önemli bir yutağıdır. Organik tarımda uygulanan kompost, yeşil gübreleme ve azaltılmış toprak işleme yöntemleri, toprak organik madde içeriğini artırarak karbon depolama kapasitesini güçlendirir (Lal, 2020). FAO (2022) verilerine göre, organik tarım yapılan topraklar hektar başına yılda ortalama 0,5 ila 1 ton ek karbon depolayabilmektedir.

3.3. Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Direnci

Organik sistemler, monokültür yerine polikültür ve ekim nöbeti uygulamalarıyla biyoçeşitliliği destekler. Bu durum, zararlılara ve iklimsel streslere karşı doğal direnç mekanizmalarının gelişmesine olanak tanır (Gomiero, 2018).

4. Uyum (Adaptasyon) Kapasitesi

Organik tarım, iklim değişikliğinin etkilerine karşı daha dayanıklı sistemler yaratır. Toprak organik maddesi yüksek olduğu için su tutma kapasitesi artar ve kurak dönemlerde bitkilerin stres toleransı yükselir. Ayrıca, yerel tohum çeşitlerinin kullanımı ve doğal döngülerin korunması, sistemin iklimsel dalgalanmalara karşı esnekliğini güçlendirir (Altieri et al., 2015).

5. Politika ve Uygulama Perspektifleri

Avrupa Birliği’nin Yeşil Mutabakat kapsamında 2030 yılına kadar tarım arazilerinin %25’inin organik üretime dönüştürülmesi hedeflenmektedir (European Commission, 2020). Türkiye’de ise 2023 verilerine göre organik tarım, toplam tarım alanlarının yaklaşık %2,5’ini oluşturmaktadır (TÜİK, 2024). Bu oran, hem karbon yönetimi hem de sürdürülebilir kalkınma açısından artırılmalıdır.

6. Sonuç

Organik tarım, iklim değişikliğiyle mücadelede hem azaltım (mitigation) hem de uyum (adaptation) stratejileri açısından güçlü bir araçtır. Toprakta karbon depolama kapasitesini artırarak atmosferik CO₂’yi azaltır, biyoçeşitliliği korur ve çevresel dayanıklılığı yükseltir. Sonuç olarak, organik tarım yalnızca bir üretim biçimi değil, aynı zamanda iklim adaletine dayalı bir yaşam felsefesidir.

Kaynakça

· Altieri, M. A., Nicholls, C. I., Henao, A., & Lana, M. A. (2015). Agroecology and the design of climate change-resilient farming systems. Agronomy for Sustainable Development, 35(3), 869–890.

· European Commission. (2020). Farm to Fork Strategy: For a fair, healthy and environmentally-friendly food system. Brussels.

· FAO. (2022). The State of Food and Agriculture 2022: Climate Change and Agriculture. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations.

· Gomiero, T. (2018). Food quality assessment in organic vs. conventional agricultural produce: Findings and issues. Applied Soil Ecology, 123, 714–728.

· IFOAM. (2021). Principles of Organic Agriculture. International Federation of Organic Agriculture Movements.

· IPCC. (2021). Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Cambridge University Press.

· Lal, R. (2020). Soil carbon sequestration and climate change mitigation. Journal of Soil and Water Conservation, 75(2), 27A–35A.

· Reganold, J. P., & Wachter, J. M. (2016). Organic agriculture in the twenty-first century. Nature Plants, 2(2), 15221.

· Smith, P., Soussana, J.-F., Angers, D., Schipper, L., & Bustamante, M. (2019). How to measure, report and verify soil carbon change. Global Change Biology, 26(1), 219–241.

· TÜİK. (2024). Organik Tarım İstatistikleri 2023. Türkiye İstatistik Kurumu Yayınları, Ankara.

İklim Değişikliği ile Mücadelede Organik Tarım